Kijken of wegkijken?

Door Carmen van Bruggen

De winnende foto van de jaarlijkse World Presswedstrijd is dit jaar in alles anders dan zijn voorgangers. Hij heeft geen clair-obscur belichting of diepe kleuren en wekt ook geen medelijden op. Integendeel, we kijken recht in het gezicht van de moordenaar van de Russische ambassadeur Andrej Karlov. Het moment nét erna. We zien hem nog vol adrenaline een strijdkreet richting Allah slaan. Een gebaar dat vloekt met zijn gladgeschoren kin, gelikte vermomming en de museale context waar waar het zich afspeelt.

Uiteraard gaat de keuze van World Press gepaard met felle weerstand. Het zou verheerlijking van het kwaad zijn. De foto toont immers de moordenaar als een held, in de volle glorie van zijn geslaagde missie. Ook de fotograaf – Burhan Ozbilici – kan op kritiek rekenen. Wat voor mens is dat – die op dat verschrikkelijke moment kon nadenken over de meest rake compositie. En natuurlijk vergeet men ook de slachtoffers niet: zijn zij niet al genoeg lastiggevallen met deze zogenaamd geniale beelden?

Het zijn de argumenten die steeds terugkeren bij een omstreden foto. Bijzonder is dat ze allemaal hetzelfde lijken te zeggen: het was beter geweest als de foto niet genomen was. Hij is te slecht, te kwetsend en te ongepast. Het is alsof de foto aan een juridisch oordeel wordt onderworpen met slechts twee mogelijke einduitspraken: kijken of wegkijken.

Toch is juist het kijken de moeite waard op het moment dat sprake is van dergelijke massale boosheid. Waar zijn wij precies zo boos om? En waarom slaagt juist deze foto erin deze boosheid naar boven te halen? Is het de niet-respectvolle weergave van de gestorven ambassadeur (op de foto ligt hij in de hoek en valt vooral de onderkant van zijn versleten schoenen op)? Is het het ongepaste enthousiasme van de moordenaar?

Laten we vooral geen eindoordeel vellen over de foto van Ozbilici. Het zou jammer zijn als elke beschouwing eindigde in een ‘voor’ of ‘tegen’, alsof wij zelf allemaal het oordeel van de World Pressjury zouden moeten bevestigen. Veel interessanter zijn de aanknopingspunten die het biedt voor gesprek over de weergave van daders en slachtoffers in het nieuws of over onze grillige boosheid om geweld. Want zeg nou zelf, op het moment dat je de krant opvouwt of de computer dichtklapt zijn al die emoties toch als sneeuw voor de zon verdwenen?

 

Carmen van Bruggen (1992) studeerde Literatuur- en Cultuurwetenschappen en Filosofie in Groningen en Leuven (RuG en KUL). Momenteel geeft zij les over kunst en maatschappijkritiek aan de IE University in Madrid. Daarnaast schrijft zij regelmatig over haar favoriete onderwerp: kunstfilosofie.